کد درس: 2040402
هدف کلی: نماز
عنوان جزئی: آداب نماز
مدت زمان: 30 دقیقه
ثبت گزارش

وجه بیان:
نماز از حدود الهی است و بندگان خدا موظف به رعایت حدود خداوند‌ هستند، نماز تا جایی اهمیت می‌یابد که در روایات به عنوان ستون دین نام برده می‌شود. اهمیت نماز حقیقی آنجا نمایان می‌شود که در آیات و روایات به عنوان دورکننده از بدی‌ها و نزدیک‌کننده به خوبی‌هاست. همچنین نماز را به عنوان اولین محاسبه‌شونده در روز قیامت نام برده‌اند. باید دانست که نماز بنده، تنها انجام تکلیف مناجات میان بنده و محبوب نیز هست.
با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه نماز، شایسته است فراگیران اولاً بدانند که این موضوع تا چه حد مهم و سرنوشت‌ساز است و ثانیاً بفهمند که اهمیت و دانستن آداب نماز کامل بسیار مهم است و در یک کلام، باید نماز حداکثری داشته باشند چراکه در حرکت آنها به سمت کمال بسیار مؤثر است.

هدف شناختی:
با آداب نماز و مستحبات آن آشنا می‌شود.
با مراحل توجه و حضور قلب در نماز آشنا می‌شود.
با سرانجام کسانی که نماز را سبک می‌شمارند و کسانی که آن را مهم می‌شمارند آشنا می‌شوند

هدف عاطفی:
به برپایی نماز و مناجات به خداوند علاقه‌مند می‌شود.

هدف رفتاری:
نماز خود را با توجه بیشتر و رعایت آداب آن برپا می‌دارد.

جملات کلیدی:
امام باقر(ع) «الصلاة عمود الدین؛ نماز ستون دین است» (المحاسن، 1/116/117).
امام‌صادق(ع): «إِنَّ شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِصَلَاتِهِ؛ شفاعت ما به کسی که نمازش را سبک بشمارد نمی‌رسد» (من‏لایحضره‏الفقیه، ج 1، ص 206)
​​​​​​​
کلیدواژه:
نماز آخر وقت ▪ سهل‌انگاری در نماز و ترک آن ▪ مراحل حضور قلب ▪ آداب نماز

سؤالاتی که ارائه این عنوان به آن‌ها پاسخ می‌دهد
​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​نماز چه آداب و مستحباتی دارد؟
توجه و حضور قلب در نماز چگونه است و راه دست‌یابی به آن کدام است؟
چه سرانجامی در انتظار اهمیت‌دهندگان و سبک‌شماران نماز است؟

اهـــداف درس

ورود به بحث:
پرسش درباره سؤالات کلیدی طرح درس
خواندن داستان آخرین سخن (58) از کتاب داستان راستان
​​​​​​​
زمان و مکان پیشنهادی:​​​​​​​​​​​​​​
​​​​​​​مربیان عزیز می‌توانند زمان‌ها (اعیاد، وفیات و مناسبت‌های ملی) و مکان‌های خاصی (مانند حرم‌های ائمه و امامزادگان، گلزار شهدا و ...) را با توجه‌ به محتوای درس، غیر از فضای همیشگی جلسه در نظر بگیرند.
ایام ماه مبارک رمضان

روش های درس

توضیحات سودمنـد

احادیث و روایاتی در این خصوص
رسول‌الله (ص): «لَیْسَ مِنِّی مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلَاتِهِ لَا یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ لَا وَ اللَّه‏؛ کسی که نماز را سبک شمارد از من نیست و قسم بخدا او در حوض کوثر بر من وارد نخواهد شد» (علل الشرائع، 356/2)
امام محمد باقر(ع): «هر کس نماز واجب را درحالی‌که عارف به حق آن است در وقتش بخواند، به‌گونه‌ای که چیزی دیگر را بر آن ترجیح ندهد، خداوند برای وی برائت از جهنم می‌نویسد که او را عذاب نکند و کسی که در غیر وقتش به جا آورد درحالی‌که چیزی دیگر را بر آن ترجیح دهد، خداوند می‌تواند او را ببخشد یا عذابش کند» (وسائل الشیعه، ج 3، ص 81، ح 23).
امام صادق (ع): «اول وقت، خشنودی خداست و آخر آن، عفو خداست و عفو نمی‌باشد مگر از جهت گناه» (وسائل الشیعه، ج3، ص 90، ح16٫).
رسول‌الله (ص): «بنده‌ای نیست که به وقت‌های نماز و جاهای خورشید اهمیت بدهد، مگر این که من سه چیز را برای او ضمانت می‌کنم: برطرف شدن گرفتاری‌ها و ناراحتی‌ها، آسایش و خوشی به هنگام مردن و نجات از آتش»(سفینه البحار، ج۲، ص۴۲).
امام باقر(ع): «بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ (ص) جَالِسٌ فِی الْمَسْجِدِ إِذْ دَخَلَ رَجُلٌ فَقَامَ فَصَلَّى فَلَمْ یُتِمَّ رُکُوعَهُ وَ لَا سُجُودَهُ فَقَالَ A: نَقَرَ کَنَقْرِ الْغُرَابِ لَئِنْ مَاتَ هَذَا وَ هَکَذَا صَلَاتُهُ لَیَمُوتَنَّ عَلَى غَیْرِ دِینِی؛ هنگامی که رسول‌خدا (ص) در مسجد نشسته بود مردی وارد شد و نماز خواند، ولی رکوع و سجود آن را به‌طور کامل انجام نداد، پیامبر (ص)فرمود: همانند کلاغ نوک زد، اگر او بمیرد و نمازش چنین باشد با دینی غیر  از دین من مرده است» (الکافی، ج۳، ص۲۶۸).
رسول‌الله (ص): «الصَّلَاةُ عِمَادُ الدِّینِ فَمَنْ تَرَکَ صَلَاتَهُ مُتَعَمِّداً فَقَدْ هَدَمَ دِینَهُ وَ مَنْ تَرَکَ أَوْقَاتَهَا یَدْخُلُ الْوَیْلَ وَ الْوَیْلُ وَادٍ فِی جَهَنَّمَ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِی سُورَةِ أَ رَأَیْتَ فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ؛ نماز ستون دین است، پس کسی که عمداً نمازش را ترک کند دینش را خراب کرده است و کسی که به اوقات نماز اهمیت ندهد داخل «ویل» خواهد شد و «ویل» محلی در جهنم است. خداوند در قرآن فرمود: «ویل جای کسانی است که در نمازشان سهل‌انگاری می‌کنند») بحار الأنوار، ج۷۹، ص۲۰۲).
رسول‌الله (ص ): «مَنْ تَرَکَ صَلَاتَهُ حَتَّى تَفُوتَهُ مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ ثُمَّ قَالَ بَیْنَ الْعَبْدِ وَ بَیْنَ الْکُفْرِ تَرْکُ الصَّلَاةِ.؛ کسی که نماز را بدون عذر به جا نیاورد تا وقتش بگذرد، اعمالش از بین می‌رود، سپس فرمود: فاصله بین بنده و کفر، ترک نماز است. (کسی که نماز را ترک کند کافر محسوب می‌شود)» (بحار الأنوار، ج۷۹، ص۲۰۲).
قرآن کریم: «فَوَیلٌ لِلمُصَلّین، الَّذینَ هُمْ عَن صَلوتِهِم ساهُون؛ پس وای بر نمازگزارانی که در نماز خود سهل‌انگاری می‌کنند!» (ماعون - 4 و 5).
قرآن کریم: «وَ إذا قامُوا إلی الصَّلوۀِ قامُوا کُسالی؛ منافقان هنگامی که به نماز بر می‌خیزند با کسالت بر می‌خیزند و در برابر مردم ریا می‌کنند». (نساء - 142)
ابن خلکان در تاریخ خود در شرح حال ابن‌سینا بزرگ حکیم و دانشمند معروف می‌نویسد: و کان اذا اشکلت علیه مسئله توضأ و قصد المسجد الجامع و دعاالله عزوجل ان یسهلها و یفتح مغلقها له. چون بر ابو علی سینا مسئله مشکلی پیش می‌آمد بر می‌خواست و وضو می‌ساخت و قصد مسجد شهر را می‌کرد و نماز می‌گذارد و خدا را می‌خواند که آن مسئله مشکل را بر وی آسان کند و آن بسته پوشیده را به رویش بگشاید. چنانچه خود بدین نکته اشارات کرده است. هرگاه در مسئله متحیر می‌ماندم، به مسجد می‌رفتم و نماز می‌خواندم و به مبدع کل و آفریدگار جهان می‌نالیدم، باشد که مشکل مرا به من بگشاید و آن سختی را بر من آسان نماید. ای عزیزان ای نوجوانان ای جوانان به خود آئیم و در احوال خود اندیشه نماییم؛ جایی که ابن‌سینا با آن عظمت علمی‌اش، مشکلاتش را با نماز حل می‌کرد؛ و همچنین او همیشه با مسجد، دعا و نیایش مأنوس بود، آیا شایسته نیست ما برای سعادت در دنیا و آخرت و برای پیشرفت و موفقیت در کارها و تحصیلمان به نماز روی آوریم و با عبادت و مناجات انس بگیریم، برادران اگر می‌خواهید و می‌دانم که حتماً هم می‌خواهید از حالا شروع کنید؛ و فرصت را از دست ندهید. از حالا لذت معنوی نماز را درک کنید (برگرفته از کتاب داستانها و حکایتهاى مسجد، غلامرضا نیشابورى)

مستحبات در نماز خیلى زیاد است که به بعضى از آنها اشاره مى‏شود:
الف) برخی مستحبات و آداب قبل از نماز عبارت است از:
1.در هنگام وضو رو به قبله بایستد و قبل از آن مسواک بزند؛
2.همچنین دعاهایى که در هر یک از افعال واجب و مستحب وضو وارد شده، بخواند؛
3.در حال نماز، لباس سفید و معطرى بپوشد. انگشترى عقیق در دست کند و جامه سیاه نپوشد؛
4.براى نماز جاى مخصوص، لباس مخصوص و سجاده یا فرش مخصوص انتخاب کند؛
5.نماز را به جماعت بخواند و اگر مرد است، طرف راست امام بایستد؛
6.پیش از نمازهاى یومیه، اذان و اقامه بگوید. موقع اذان گفتن نیز رو به قبله بایستد و با وضو و یا غسل باشد؛
7.همان‏گونه که با صورت و بدن رو به قبله مى‏ایستد، مستحب است قلب هم به سمت قبله متوجه باشد.
ب) برخی مستحبات و آداب بین نماز عبارت است از:
1. براى نمازگزار سزاوار است که در تمام ذکرها و کارهاى نماز با حضور قلب باشد؛
2. در نیت اخلاص داشته باشد و نماز خود را از هر عمل و نیت غیرخدایى پاک کند؛
3. موقع گفتن تکبیر اول نماز و تکبیرهاى بین نماز دست‏ها را تا مقابل گوش‏ها بالا ببرد؛
4. همچنین مستحب است قبل از گفتن «تکبیرۀ الاحرام» شش بار تکبیر بگوید و دعاهاى وارده را بخواند؛
5. کمال قیام بدن به این است که با طمأنینه، هیبت و حیا باشد؛
6. مستحب است در حال ایستادن، بدن را راست نگه دارد و شانه‏ها را پایین بیاندازد؛
7. همچنین سر خود را پایین افکند و به موضع سجده بنگرد و به آسمان و راست و چپ نگاه نکند؛
8. در قیام دست‌ها را بر روى ران‏ها بگذارد، انگشت‏ها را به هم بچسباند، جاى سجده را نگاه کند؛
9. سنگینى بدن را به‌طور مساوى روى دو پا بیاندازد و پاها را پس و پیش نگذارد؛
10. کمال قلب در هنگام نماز به این است که خداى تبارک و تعالى را پیوسته در نظر داشته باشد؛
11. با دست‏هایش بازى نکند و پاهاى خود را حرکت ندهد؛
12. همچنین انگشتان پا را رو به قبله گذاشته و از قبله کج نکند.

به‌صورت خلاصه می‌توان گفت بعضی مقدمات برای به دست آوردن حضور قلب در نماز از این قرار است:
1. دانستن معنای جملات نماز؛
2. انجام مستحبات قبل از نماز و مرحله آمادگی؛
3. انتخاب محل مناسب برای نماز خواندن؛
4. احساس حیا از خدا در هر لحظه و رسیدن به این باور که در مقابل خدا ایستاده‌ایم.
در روایتی از امام رضا (ع)  آمده است؛ که از امام رضا(ع) سؤال شد آداب نماز چیست؟ امام فرمودند: «1. حضور قلب؛ 2. آزاد گذاشتن جوارح (بازی نکردن با آنان)؛ 3. خوار شمردن خود در پیشگاه خدای متعال؛ 4. قرار دادن بهشت، در سمت راست و آتش جهنم در سمت چپ و صراط را در مقابل مشاهده کردن؛ 5. خدا را در مقابل خود دیدن؛ کسب حضور قلب آن‌قدر اهمیت دارد که رسول گرامی اسلام دو رکعت نماز با تفکر را از بیداری یک شب تا صبح بهتر دانسته است: «رکعتان فی تفکر خیر من قیام اللّیلۀ؛ دو رکعت نماز با تفکر و توجه و حضور قلب، بهتر از یک شب نماز بدون حضور قلب است»(جامع آیات و احادیث نماز، ج 1، ص 212).
یکی از دوستان شهید نیری از تقوا و سیر و سلوک شهید خاطره‌ای نقل می‌کند. این خاطره در کتاب «عارفانه» کاری از «گروه فرهنگی شهید ابراهیم هادی» نقل شده است که در ادامه می‌آید: زندگی او مانند یک انسان عادی ادامه داشت، اما اگر مدتی با او رفاقت داشتی، متوجه می‌شدی که او یکی از بندگان خالص درگاه خداست. یک بار برنامه بسیج تا ساعت سه بامداد ادامه داشت. بعد احمد آهسته به شبستان مسجد رفت و مشغول نماز شب شد. من از دور او را نگاه می‌کردم. حالت او تغییر کرده بود. گویی خداوند در مقابلش ایستاده و او مانند یک بنده ضعیف مشغول تکلم با پروردگار است. عبادت عاشقانه او بسیار عجیب بود. آنچه ما از نماز بزرگان شنیده بودیم در وجود احمد آقا می‌دیدیم. قنوت نماز او طولانی شد آن‌قدر که برای من سؤال ایجاد کرد؛ یعنی چه شده؟! بعد از نماز به سراغش رفتم و از او پرسیدم: احمد آقا تو قنوت نماز چیزی شده بود؟ احمد همیشه در جواب‌هایش فکر می‌کرد. برای همین کمی مکث کرد و گفت: نه چیز خاصی نبود. آن‌قدر اصرار کردم که مجبور شد حرف بزند: «در قنوت نماز بودم که گویی از فضای مسجد خارج شدم. نمی‌دانی چه خبر بود! آنچه از زیبایی‌های بهشت و عذاب‌های جهنم گفته شده همه را دیدم! انبیا را دیدم که در کنار هم بودند و...»(برگرفته از کتاب عارفانه)