کد درس: 3030102
هدف کلی : نهضت‌های اسلامی در صدسال اخیر ​​​​​​​
عنوان جزئی:بیداری اسلامی ​​​​​​​​​​​​​​
​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​مدت زمان: 60 دقیقه
​​​​​​​​​​​​​​
ثبت گزارش

وجه بیان:
 بیداری اسلامی را باید به‌عنوان پدیده¬ای زنده، پویا و عملیاتی شناخت. انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ به‌عنوان مصداق بارز و نقطه عطفی در جنبش‌های جدید اسلامی به‌سرعت رویکرد خود را به کشورهای مسلمان جهان و منطقه چون عراق، سوریه، لبنان، فلسطین اشغالی، یمن، مصر و... صادر کرده است. نتیجه این نهضت هم به ایجاد گروه‌های مقاومتی چون حزب‌الله لبنان، فاطمیون افغانستان، حشدالشعبی عراق و... منجر شده است. در این طرح درس سعی شده تا به حد کافی اولاً به تأثیر انقلاب اسلامی بر شکل‌گیری و حمایت از گروه‌های مقاومت پرداخت شود و ثانیاً به معرفی اجمالی گروه‌های مقاومت اسلامی بپردازیم.

هدف شناختی:
با انقلاب اسلامی به‌عنوان نقطه عطفی در تجدید حیات و بیداری اسلامی آشنا می‌شود.
 با تأثیر انقلاب اسلامی در شکل‌گیری جریان‌های مقاومت اسلامی بالاخص چون حزب‌الله لبنان، حشدالشعبی عراق و فاطمیون افغانستان آشنا می‌شود.
  با جریان مقاومت اسلامی در منطقه خاورمیانه و نهضت‌های شکل‌گرفته اسلامی به طور اجمالی آشنا می‌شود.
  مقاومت اسلامی را به‌عنوان راه رهایی ملل مسلمان در برابر نظامات سلطه‌گر غربی می‌شناسد

هدف عاطفی:
به‌عنوان یک نوجوان مسلمان به جریان مقاومت به‌عنوان جریان اصیل اسلامی علقه پیدا می‌کند.

هدف رفتاری:
 به‌عنوان یک نوجوان مسلمان به حمایت از بیداری اسلامی و جریان مقاومت در جوامع مختلف می‌پردازد.
ضمن همراهی با جریان مقاومت اسلامی در راستای زمینه‌سازی برای ظهور امام عصر (عج) قدم برمی‌دارد.

جملات کلیدی:
قرآن کریم: «وَلا تَرکَنوا إِلَی الَّذینَ ظَلَموا فَتَمَسَّکُمُ النّارُ وَما لَکُم مِن دونِ اللَّهِ مِن أَولِیاءَ ثُمَّ لا تُنصَرونَ؛ و بر ظالمان تکیه ننمایید که موجب می‌شود آتش شما را فراگیرد؛ و در آن حال، هیچ ولیّ و سرپرستی جز خدا نخواهید داشت؛ و یاری نمی‌شوید!» (هود - ۱۱۳)
قرآن کریم: «وَإِن نَکَثوا أَیمانَهُم مِن بَعدِ عَهدِهِم وَطَعَنوا فی دینِکُم فَقاتِلوا أَئِمَّۀَ الکُفرِ ۙ◌ إِنَّهُم لا أَیمانَ لَهُم لَعَلَّهُم یَنتَهونَ؛ و اگر پیمان‌های خود را پس از عهد خویش بشکنند، و آیین شما را مورد طعن قرار دهند، با پیشوایان کفر پیکار کنید؛ چرا که آن‌ها پیمانی ندارند؛ شاید (با شدّت عمل) دست بردارند!» (توبه - ۱۲)
قرآن کریم: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرکُم وَیُثَبِّت أَقدامَکُم؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر (آیین) خدا را یاری کنید، شما را یاری می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌دارد» (محمد - ۷)
امام خمینی (ره): «ان‌شاءالله خداوند قدرت شکستن چهارچوب سیاست‌های حاکم و ظالم جهان‌خواران، و نیز جسارت ایجاد داربست‌هایی بر محور کرامت انسانی را به همۀ مسلمین عطا فرماید؛ و همه را از افول ذلت به صعود عزت و شوکت همراهی نماید» (بازسازی تفکر اسلامی در اندیشه امام خمینی، ص ۲۷)
امام خمینی (ره): «هان ای مسلمانان جهان و مستضعفان تحت سلطۀ ستمگران، به پا خیزید و دست اتحاد به هم دهید و از اسلام و مقدرات خود دفاع کنید و از هیاهوی قدرتمندان نهراسید که این قرن به خواست خداوند قادر، قرن غلبۀ مستضعفان بر مستکبران و حق بر باطل است» (بازسازی تفکر اسلامی در اندیشه امام خمینی، ص ۲۷(
مقام معظم رهبری: «از سویی ناگواری‌های دنیای اسلام، عقب‌ماندگی‌های علمی و وابستگی‌های سیاسی و نابسامانی¬های اقتصادی و اجتماعی، ما را در برابر وظیفه‌ای بزرگ و مجاهدتی خستگی‌ناپذیر قرار می‌دهد؛ فلسطین مغصوب - غصب شده - ، ما را به یاری می‌طلبد؛ یَمن مظلوم و خون‌آلود دل‌ها را به درد می‌آورد؛ مصائب افغانستان همه را نگران می‌سازد؛ حوادث تلخ در عراق و سوریه و لبنان و برخی دیگر از کشورهای مسلمان که دست شرارت و دخالت آمریکا و یارانش در آن مشهود است، غیرت و همّت جوانان را برمی‌انگیزد، و از سوی دیگر، سر برافراشتنِ عناصر مقاومت در همه این خطّه حسّاس، و بیداری ملّت‌ها، و انگیزش نسل جوان و پُرنشاط، دل‌ها را لبریز از امید می‌کند؛ فلسطین در همه بخش‌های خود «شمشیر قدس» را از نیام بیرون می‌کشد؛ قدس و غزّه و کرانه و سرزمین‌های ۱۹۴۸ و اردوگاه‌ها همه برمی‌خیزند و در طیّ دوازده روز، بینی متجاوز را به خاک می‌مالند؛ یَمنِ محصور و تنها، هفت سال جنگ و جنایت و مظلوم‌کشیِ دشمن شرور و قسیّ‌القلب را تاب می‌آورد و با وجود قحط غذا و دارو و امکانات زیستی، تسلیم زورگویان نمی‌شود و آن‌ها را بااقتدار و ابتکار خود سراسیمه می‌کند؛ در عراق، عناصر مقاومت با زبان رسا و صریح، آمریکای اشغالگر و داعش دست‌نشانده آن را به عقب می‌رانند و عزم راسخ خود بر مقابله با هر نوع دخالت و شرارت از سوی آمریکا و همراهانش را بی‌لکنت ابراز می‌دارند» (پیام به مناسبت فرارسیدن ایام حج مورخ ۲۸/۰۴/۱۴۰۰ به نشانی farsi.khamenei.ir/message-content?id=48289)
مقام معظم رهبری: «از زمانی که احساس شد در این منطقه حرف‌های نو، افکار اسلامی نو، ایستادگی ملّت‌ها، زنده شدن و سرپا شدن ملّت‌ها دارد وجود پیدا می‌کند، حرکت تفرقه‌آمیز دشمنان بیشتر شد.» (بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان اجلاس وحدت اسلامی مورخ ۲۷/۰۹/۱۳۹۵ به نشانی farsi.khamenei.ir/speech-content?id=35186)

کلیدواژه:
انقلاب اسلامی - بیداری اسلامی - تأثیر انقلاب اسلامی در بیداری اسلامی - بیداری اسلامی در کلام آیت‌الله خامنه‌ای - جریان مقاومت اسلامی - هلال شیعی - حزب‌الله لبنان - فاطمیون افغانستان - زینبیون پاکستان - حشدالشعبی عراق

سؤالاتی که ارائه این عنوان به آن‌ها پاسخ می‌دهد:        
 نسبت انقلاب اسلامی با بیداری اسلامی چیست؟
نسبت انقلاب اسلامی با جریان مقاومت اسلامی در کشورهای مسلمان چیست؟
چه گروه‌ها و نهضت‌هایی در جریان مقاومت اسلامی در منطقه خاورمیانه حضور دارند؟
 راه رهایی¬بخش ملل مسلمان در برابر نظامات سلطه‌گر غربی چیست؟


اهـــداف درس

ورود به بحث:
مطالعه بخش زنگ پنجم از کتاب دکل؛ مستند داستانی گام دوم انقلاب اسلامی
پیش‌مطالعه کتاب نعمت جمهوری اسلامی از محمدصادق شهبازی توسط شخص مربی
تماشای مستند زندگینامه شیخ ابراهیم زکزاکی
ارائه و تحقیق توسط فراگیران جلسه

زمان و مکان پیشنهادی:
ایام شهادت شهید سلیمانی و شهید ابومهدی المهندس
ایام شهادت سردار عماد مغنیه
ایام بزرگداشت جنگ‌های ۳۳ و ۲۲ روزه لبنان و غزه
مزار شهید سلیمانی
قطعه شهدا بهشت‌زهرا


روش های درس

​​منابـع پیشنهادی

توضیحات سودمنـد


بیداری اسلامی عنوان سلسله قیام‌هایی است که در کشورهای عربی رخ داد. این قیام‌ها از نیمه دوم سال ۱۳۸۹ شمسی شروع شد. اولین آن در تونس بود و پس از آن در مصر، لیبی، یمن و بحرین ادامه یافت. این قیام‌ها در تونس، مصر، لیبی و یمن منجر به سرنگونی حکومت شد و در بحرین، نبرد میان مردم و حکومت همچنان ادامه دارد. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران با تحلیل ماهیت این قیام‌ها آن را بیداری اسلامی نامیدند زیرا مردم این کشورها به دنبال تحقق خواسته‌های خود بر اساس اسلام هستند و مبنای حرکت خود را اسلام قرار داده‌اند. البته که این اصطلاح فقط به این اتفاقات مربوط نمی‌شود. بیداری اسلامی در کلیت امر اتفاقی است که مردم در آن به دنبال تحقق خواسته‌های خود بر اساس نص صریح اسلام و مقابله با مشرکین و ظالمان زمانه است. بر همین اساس جنبش‌های مقاومت شیعی با عناوینی چون محور مقاومت یا هلال شیعی در جهان به رهبری جمهوری اسلامی ایران نیز جزئی از بیداری اسلامی هستند.
محور مقاومت با جبهه مقاومت، به مجموعه‌ای از کشورها و همچنین گروه‌های نظامی مسلمان و شیعه گفته می‌شود که هدف آن‌ها پایان‌دادن به تسلط غرب در منطقه خاورمیانه، مبارزه با اسرائیل و دفاع از آزادی فلسطین است. دولت‌های ایران، سوریه و عراق، حزب‌الله لبنان، گروه‌های مقاومت در فلسطین مانند جهاد اسلامی و حماس و همچنین گروه‌های زینبیون پاکستان، فاطمیون افغانستان و انصارالله یمن و... محور مقاومت دانسته می‌شوند. شکل‌گیری محور مقاومت با الهام از شعارهای انقلاب اسلامی ایران مبنی بر مقاومت در برابر قدرت‌های جهانی تحلیل شده است. به باور سید حسن نصرالله، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای رهبر محور مقاومت و جمهوری اسلامی ایران، قلب و پایه اصلی محور مقاومت است.
این مفهوم در بستر رخدادهای تاریخی چند دهه گذشته چون مواجهه با مشکلات منبعث از وجود نظام غیرمشروع و غاصب صهیونیستی، گروه تروریستی داعش در سوریه و عراق و حضور ایالات متحده آمریکا در منطقه خاورمیانه دنبال کرد. به همین جهت در این بخش به معرفی تعدادی از گروه‌های مقاومت می‌پردازیم:
1.    حزب‌الله لبنان: حزب‌الله لبنان در سال ۱۹۸۲م با حمایت جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت. نخست چند سال مخفیانه علیه اشغالگران صهیونیستی فعالیت می‌کرد. در ۱۱ نوامبر ۱۹۸۴م برابر با ۲۰ آبان ۱۳۶۱ش، احمد جعفر قصیر عملیاتی استشهادی علیه نظامیان اسرائیل در جنوب لبنان انجام داد که تعدادی از آنان کشته شدند. در ۱۶ فوریه ۱۹۸۵ برابر با ۲۷ بهمن ۱۳۶۳ش، هم‌زمان با عقب‌نشینی اسرائیل از صیدا، حزب‌الله مسئولیت عملیات شهادت‌طلبانه احمد جعفر قصیر را برعهده گرفت و ایدئولوژی و راهبُرد خود مبنی بر مقابله با اسرائیل را رسماً اعلام کرد.
به گفته حسین دهقان از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پس از عملیات بیت‌المقدس در ۱۳۶۱ش در جنگ میان ایران و عراق، اسرائیل به لبنان حمله کرد. گروهی از فرماندهان سپاه برای آموزش نیروهای لبنانی برای مقابله با اسرائیل به لبنان اعزام شدند. آن‌ها ضمن آموزش نظامی، به ایجاد وحدت میان گروه‌های مرتبط با ایران نیز پرداختند که در نهایت به شکل‌گیری حزب‌الله انجامید. به گفته نعیم قاسم معاون دبیرکل حزب‌الله، امام خمینی این گروه‌ها را برای آموزش نظامی به لبنانی‌ها فرستاده بود. البته پیش‌تر، تشکل‌های جنبش آمل، حزب الدعوه، تجمع علمای بقاع و کارگروه‌های اسلامی برای تشکیل حزب واحدی در برابر اشغالگری اسرائیل، به توافق رسیده بودند و طرح آن مورد موافقت امام خمینی هم قرار گرفته بود. حزب‌الله با دولت سوریه در مقابله با داعش همکاری کرد. پس از شروع ناآرامی‌ها در سوریه، حزب‌الله در کنار ارتش سوریه به جنگ با تکفیری‌ها پرداخت. آزادسازی القصیر از مهم‌ترین پیروزی‌های حزب‌الله در سوریه بوده است.
تمرکز حزب‌الله بر مقاومت در برابر تجاوز اسرائیل است؛ بااین‌حال، این حزب فعالیت‌های اجتماعی ای نیز دارد که برخی عبارت‌اند از:
•    احداث مؤسسه جهاد سازندگی برای بازسازی خرابی‌های ناشی از تجاوزات اسرائیل و بلایای طبیعی
•    جمع‌آوری زباله‌های شهری حومه جنوب بیروت در سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۱م
•    تأمین آب آشامیدنی حاشیه جنوبی بیروت
•    فعالیت‌های کشاورزی
•    احداث جمعیت اسلامی بهداشت و مراکز درمانی و بیمارستانی متعدد
•    ارائه خدمات آموزشی و کمک‌آموزشی به دانش‌آموزان
•    تأسیس بنیاد شهید برای ارائه خدمات به خانواده‌های شهدا
•    تأسیس کارگروه امداد خیریه اسلامی برای حمایت از محرومان
2.    حماس فلسطین: جنبش مقاومت فلسطین (حماس)، برجسته‌ترین جنبش مقاومت اسلامی فلسطین است. این جنبش، ادامه جنبش اخوان‌المسلمین است. جنبش حماس اولویت فعالیت خود را بر تربیت افراد، خانواده و جامعه قرار داده است تا زمینه را برای تشکیل دولت اسلامی در فلسطین فراهم سازد. حماس در آغاز شکل‌گیری ایده‌ای برای مقابله با اشغال فلسطین نداشت؛ اما بعدها وارد مبارزه مسلحانه شد.
3.    حشدالشعبی عراق: حشدالشعبی به نیروهای بسیج مردمی در عراق اشاره دارد که در واکنش به حملات داعش به مناطقی از عراق تشکیل شد. در سال ۲۰۱۳ گروه داعش (دولت اسلامی عراق و شام) تأسیس شد. این گروه در ۹ ژوئن ۲۰۱۴ (۱۹ خرداد ۱۳۹۳) به شمال عراق حمله کرد و شهر موصل و برخی از مناطق این کشور را تصرف کرد و پس از آن، اماکن اسلامی به‌ویژه مساجد و آرامگاه‌های مقدس را تخریب کرد. در واکنش به فعالیت‌های خرابکارانه این گروه، حشد شعبی شکل گرفت. «حشد» به معنای جماعت، گروه و جمعیت است و «شعب» به معنای گروهی از مردم که مشترکاتی خاص دارند.
سه ماه پس از شروع فعالیت حشد شعبی، آیت‌الله سیستانی مرجع شیعه در نجف به وجوب کفایی جهاد، فتوا داد و از همه کسانی که توانایی جنگیدن داشتند، دعوت کرد، در کنار نیروهای ارتش به مقابله با داعش بپردازند. این فتوا نقش بسزایی در ترغیب مردم به پیوستن به حشد شعبی داشت و به آن، مشروعیت بخشید. به گفته برخی پس از فتوای آیت‌الله سیستانی و تصمیم فرماندهانی که در جنگ ایران و عراق بر ضد صدام می‌جنگیدند و با حضور قاسم سلیمانی در منزل ابومهدی المهندس، حشد شکل‌گرفته و سازماندهی می‌شود. بسیج مردمی عراق در صحنه‌های مختلفی برای شکستن محاصره داعش یا آزادسازی شهرهای عراق نقش فعال داشته است. از جمله شکستن محاصره سامرا و آمرلی و آزادسازی جرف الصخر (که بعدها به جرف النصر شهرت یافت) و بیجی و جنوب موصل و فلوجه و دیگر مناطق به‌ویژه در دو استان صلاح‌الدین و الانبار. حشد شعبی در چندین عملیات مهم از جمله «لبیک یا رسول‌الله» ۱ و ۲ شرکت داشته است. آمریکا به موفقیت‌های این عملیات اشاره کرده است. از دیگر صحنه‌هایی که می‌توان به کارایی حشد اشاره کرد اعلام آمادگی و حضور جهت کمک برای رفع و اداره مشکلات ناشی از سیل استان خوزستان در سال ۱۳۹۸ است.
4.    فاطمیون افغانستان: با ظهور داعش در سوریه و در شرایطی که دولت سوریه در مناطق مختلف با داعش درگیر بود، داعش دست به تخریب حرم‌ها و بقاع متبرکه فرق مختلف اسلامی و قتل شخصیت‌های شیعه و سنی زد. در چنین شرایطی افرادی از خارج از سوریه برای دفاع از حرم و بقاع متبرکه راهی این کشور شدند. علیرضا توسلی یکی از این افراد بود که بعدها لشکر فاطمیون را پایه‌ریزی کرد. از سوی دیگر با قدرت‌گرفتن داعش در سوریه، در ۹ ژوئن ۲۰۱۴ (۱۹ خرداد ۱۳۹۳) این گروه تروریستی وارد کشور عراق شد. با گسترش داعش در عراق، ایران از تشکیل گروه‌های داوطلبانه با ملیت‌های مختلف برای مقابله با داعش حمایت کرد. به عقیده بسیاری چنانچه این حمایت در آن مقطع زمانی شکل نمی‌گرفت، داعش به کشورهای ایران و افغانستان حمله می‌کرد و مقابله با داعش سخت‌تر می‌شد. هسته اولیه شکل‌گیری تیپ فاطمیون، تعدادی از رزمندگان افغانستانی معروف به سپاه محمد (ص) بودند. در سوابق این گروه شرکت در جنگ علیه شوروی در افغانستان و حضور در جنگ هشت‌ساله ایران و عراق در حمایت از انقلاب اسلامی دیده می‌شود. هسته اولیه تیپ فاطمیون با ۲۲ نفر شکل گرفت. این گروه اوایل با گروه‌های عراقی کتائب سیدالشهدا و سایر گروه‌ها همکاری می‌کردند. در اردیبهشت ۱۳۹۲ این لشکر با | نام تیپ فاطمیون فعالیت خود را آغاز کرد و نخستین اعزام مدافعان حرم افغانستانی در ۲۲ اردیبهشت سال ۹۲ انجام شد. در حال حاضر تعداد نیروهای این لشکر به بیش از ۲۰ هزار نفر می‌رسد. حضور فاطمیون در سوریه حامل این پیام است که برای دفاع از اسلام، مرزهای جغرافیایی معنایی ندارد. این لشکر در ایام شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) شکل گرفت از همین رو فاطمیون نام گرفت. در ایام نوروز سال ۱۳۹۸ هم‌زمان با وقوع سیل در پلدختر و معمولان لرستان، نیروهای این لشکر به خدمت‌رسانی به سیل‌زدگان پرداختند. با گسترش کرونا در ایران اعضای این لشکر به تولید لباس بیمارستانی ویژه پایوران درمانی بیمارستان‌های درگیر با این بیماری مشغول شدند.
5.    زینبیون پاکستان: لواء زینبیون یا تیپ زینبیون، از دیگر گروه‌های تشکیل شده جهت درگیری با نیروهای معارض سوری و دفاع از بقاع متبرکه شیعی است. اعضای آن شیعیان منطقه شیعه‌نشین پاراچنار و برخی دیگر از مناطق پاکستان هستند. هفت‌تن از نیروهای عضو این تیپ، فروردین ۱۳۹۴ در قم به خاک سپرده شدند.