کد درس: 2040401
هدف کلی: نماز
عنوان جزئی: اهمیت و نظری
مدت زمان: 30 دقیقه
ثبت گزارش

وجه بیان:
نماز از واجبات الهی، اصل دین و شاید مهم‌ترین سفارش دینی می‌باشد. نماز تا جایی اهمیت می‌یابد که در روایات به عنوان ستون دین نام برده می‌شود. اهمیت نماز حقیقی، آنجایی نمایان می‌شود که در آیات و روایات به عنوان دورکننده بدی‌ها و نزدیک‌کننده خوبی‌ها شناخته می‌شود. همچنین نماز را به عنوان اولین محاسبه‌شونده در روز قیامت نام برده‌اند. باید دانست که نماز بنده، تنها انجام تکلیف نیست؛ بلکه مناجات میان بنده و محبوب نیز هست و هیچ چیز نمی‌تواند در کیفیت و بقیه مسائل جایگزینی در حد نماز باشد.
با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه نماز، شایسته است که فراگیران اولاً بدانند که این موضوع تا چه حد مهم و سرنوشت‌ساز است و ثانیاً بدانند که چه اجر و عاقبت نیکویی برای برپادارندگان و چه بد منزلی برای کسانی که نماز را سبک می‌شمارند وجود دارد. در صدر تمام مطالبِ فوق، فراگیران باید از هدف عالی نماز که آیات قرآن آن را «ذکر» یاد کرده است آگاه شوند و بدانند که رابطه فرد با معبود، رابطه‌ای محبتی است.

هدف شناختی:
با اهمیت نماز در آیات و روایات آشنا می‌شود.
نماز را کلید ارتباط با خدا می‌داند

هدف عاطفی:
به نماز و مناجات با خداوند علاقه‌مند می‌شود.

هدف رفتاری:
نماز خود را جدی‌تر و در اول وقت برپا می‌دارد.
سعی می‌کند تا از برپایی نماز غفلت نورزد.
جملات کلیدی:
رسول اکرم(ص): «الْمُصَلِّی یُنَاجِی رَبَّه‏؛ نمازگزار با پروردگارش مناجات می‌کند» (بحارالاانوار، ج68، ص216).
امام باقر(ع): «الصلاة عمود الدین؛ نماز ستون دین است» (المحاسن، 1/116/117).
رسول‌الله (ص): «الصلوة، معراج المؤمن؛ نماز معراج مؤمن است» (اعتقادات، مرحوم علامه مجلسى، ص 29).
«نماز از انسان ساقط نمی‌شود».

کلیدواژه:
اهمیت به پا داشتن نماز ▪ نماز ستون دین است.

سؤالاتی که ارائه این عنوان به آن‌ها پاسخ می‌دهد
​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​نماز از منظر آیات و روایات دارای چه اهمیت و جایگاهی است؟
کلید ارتباط با خداوند چیست؟

اهـــداف درس

ورود به بحث:
پرسش درباره سؤالات کلیدی طرح درس
خواندن داستان آخرین سخن (58) از کتاب داستان راستان

زمان و مکان پیشنهادی:​​​​​​​​​​​​​​
​​​​​​​مربیان عزیز می‌توانند زمان‌ها (اعیاد، وفیات و مناسبت‌های ملی) و مکان‌های خاصی (مانند حرم‌های ائمه و امامزادگان، گلزار شهدا و ...) را با توجه‌ به محتوای درس، غیر از فضای همیشگی جلسه در نظر بگیرند.
ایام ماه مبارک رمضان

روش های درس

​​منابـع پیشنهادی

توضیحات سودمنـد

احادیث و روایت‌هایی در خصوص نماز
امام باقر(ع): «الصَّلَاةُ عَمُودُ الدِّینِ مَثَلُهَا کَمَثَلِ عَمُودِ الْفُسْطَاطِ إِذَا ثَبَتَ الْعَمُودُ ثَبَتَ الْأَوْتَادُ وَ الْأَطْنَابُ وَ إِذَا مَالَ الْعَمُودُ وَ انْکَسَرَ لَمْ یَثْبُتْ وَتِدٌ وَ لَا طُنُبٌ؛ نماز ستون دین است، مثل نماز همانند عمود و ستون خیمه است که هرگاه ستون ثابت باشد طناب‌ها و میخ‌ها و پرده آن ثابت است. هنگامى که ستون آن کج و شکسته شود هیچ کدام از آنها استوار نمى‌ماند» (المحاسن، 1/116/117)
رسول‌الله (ص): «اول ما افترض الله علی امتی الصلوات الخمس و اول ما یرفع من اعمالهم الصلوات الخمس و اول ما یسألون عنه الصلوات الخمس؛ نخستین چیزی که خداوند بر امت من واجب کرد نمازهای پنج‌گانه است و نخستین عملی که از آنان بالا برده می‌شود و از آنان سؤال می‌شود همان نماز است» (کنز العمّال، 18859).
رسول‌الله (ص): «خمس صلوات من حافظ علیهن کانت له نورا و برهانا و نجاۀ یوم القیامۀ؛ کسی که بر نمازهای پنج‌گانه محافظت و مراقبت نماید این نمازها برای او در قیامت، نور و وسیله نجات او خواهد بود» (کنز العمّال، ج 7، ح18862)
رسول‌الله (ص): «صلاة الرجل نور فی قلبه فمن شاء منکم فلینور قلبهّ؛ نماز هر کس، نوری در دل اوست، پس هر کس خواست، قلبش را نورانی کند» (کنز العمّال، ج 7، ح 18973).
امام صادق (ع) : «أَوَّلُ مَا یُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلَاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ سَائِرُ عَمَلِهِ وَ إِذَا رُدَّتْ رُدَّ عَلَیْهِ سَائِرُ عَمَلِهِ؛ نخستین چیزی که از بنده حسابرسی می‌شود نماز است. پس اگر نماز پذیرفته‌شد اعمال دیگرش نیز پذیرفته می‌شود. چنانچه نمازش رد شود بقیه اعمال او هم قبول نخواهد شد» (بحارالانوار، ج 79، ص 227).
قرآن کریم: «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَر؛ نماز را بپادار که نماز انسان را از هر کار زشت و منکر باز می‌دارد و یاد خدا بزرگ‌تر است». (عنکبوت - 45)
قرآن کریم: «إِنَّنی‏ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْنی‏ وَ أَقِمِ الصَّلاۀَ لِذِکْری؛ منم خدای یکتا که هیچ خدایی جز من نیست، پس مرا (به یگانگی) بپرست و نماز را مخصوصاً برای یاد من به پادار». (طه - 14)
احمد بن عبدالله از پدرش نقل می‌کند که بر فضل بن ربیع وارد شدم درحالی‌که وی بر جایی بلند نشسته بود. همین که مرا دید، گفت: «درون این اتاق چه می‌بینی؟» گفتم: «پیراهنی است در وسط اتاق» گفت: «خوب نگاه گن!» گفتم: «گویا مردی است که به سجده رفته ...» گفت: «آیا او را می‌شناسی؟ او موسی بن جعفر، امام هفتم شیعیان است. من در روز و شب مراقب او هستم و در تمام اوقات، وی را چنین دیدم که پس از به جا آوردن نماز صبح، مشغول تسبیح می‌شود تا آنکه خورشید طلوع نماید. سپس به سجده می‌رود و در سجده می‌ماند تا زوال خورشید. پس از نماز عشا، افطار می‌کند و تجدید وضو می‌نماید و به سجده می‌رود. او تا سپیده صبح سرگرم عبادت است» (مناقب ج 4، ص 318). 
حضرت علی (ع)به هنگام نماز، رنگ و رخسارش تغییر می‌کرد و بدن مبارکش به لرزه می‌افتاد و می‌فرمود: «وقت ادای امانتی است که خداوند آن را به آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه نموده ولی آنها از قبول آن خودداری کردند و انسان آن را قبول کرد و حال آن که من ضعیف هستم و نمی‌دانم خوب می‌توانم آن امانت را ادا کنم یا خیر» (بحارالانوار، ج 81، ص 248).
در عصر روز تاسوعا، وقتی که دشمن تصمیم گرفت حمله را بر لشکریان امام حسین (ع)  آغاز کند، حضرت به برادرش ابوالفضل (ع) فرمود: «به سوی آنان برو و اگر می‌توانی کار را به فردا واگذار تا امشب را به نماز و نیایش و طلب آمرزش از او سپری کنیم. خدا می‌داند که من نماز، تلاوت قرآن، بسیاری دعا و درخواست آمرزش را دوست دارم» (بحارالانوار، ج44، ص 392). در شرح حال امام حسین (ع)  و یارانش در شب عاشورا چنین می‌خوانیم: «آن شب، صدای ناله و زمزمه و نیایش حسین و یارانش تا بامداد همچون آوای زنبور عسل به گوش می‌رسید. گروهی در رکوع بودند و برخی سجده می‌کردند و دیگران ایستاده و یا نشسته به عبادت سرگرم بودند. آن شب سی و دو نفر از سربازان عمرسعد که گذرشان به خیمه های امام حسین (ع)  افتاد، تحت تأثیر این شور و حال قرار گرفتند»(نماز شب، کلید حلّ مشکلات، ص79).
امام صادق (ع) : «من احب ان یعلم اقبلت صلاته ام لم تقبل، فلینظر هل منعته صلاته عن الفحشاء و المنکر؟ فبقدر ما منعته قبلت منه؛ کسی که دوست دارد بداند نمازش پذیرفته شده است یا نه؟ باید ببیند آیا نمازش او را از زشتی‌ها و ناپاکی‌ها دور کرده است؟ پس به اندازه‌ای که دور کرده باشد همانقدر از نمازش پذیرفته شده است» (بحار الأنوار، ج 82 ، ص 198).
رسول‌الله (ص): «مثل الصلوات الخمس کمثل نهر جار عذب علی باب احدکم یغتسل فیه کل یوم خمس مرات فما یبقی ذلک من الدنس؛ نمازهای پنج‌گانه همانند نهر آب گوارائی جلوی درب خانه شماست. چنانکه کسی هر روز خود را پنج بار در آن بشوید هیچ‌گونه چرکی باقی نماند». (کسی هم که شبانه‌روز نمازهای پنج‌گانه را بخواند از آلودگی‌های روحی پاک می‌شود) (کنزالعمال، ج7، ح 18931).
رسول‌الله (ص): «قال الله عز و جل: ان لعبدی علی عهدا ان اقام الصلوة لوقتها ان لا اعذبه و ان ادخله الجنة بغیر حساب؛ خداوند متعال می‌فرماید: من تعهدی نسبت به بنده‌ام دارم که اگر نماز را در وقتش بپا دارد، او را عذاب نکنم و بی حساب او را به بهشت ببرم» (کنز العمال، ج 7، ح19036)
شهید رجائی: «به نماز نگویید کار دارم، به کار بگویید وقت نماز است»(خبرگزاری دفاع مقدس، کد خبر: ۴۶۱۱۸).
امام صادق (ع) : «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا صَلَّى الصَّلَاةَ فِی وَقْتِهَا وَ حَافَظَ عَلَیْهَا ارْتَفَعَتْ بَیْضَاءَ نَقِیَّةً تَقُولُ حَفِظْتَنِی حَفِظَکَ اللَّهُ وَ إِذَا لَمْ یُصَلِّهَا لِوَقْتِهَا وَ لَمْ یُحَافِظْ عَلَیْهَا ارْتَفَعَتْ سَوْدَاءَ مُظْلِمَةً تَقُولُ ضَیَّعْتَنِی ضَیَّعَکَ اللَّهُ؛ هنگامی که بنده ای سر وقت به نماز بایستد و مراقب آن باشد، به صورت پاره‌ای نور سفید بالا می‌رود و می‌گوید: تو مرا حفظ کردی خدا تو را حفظ کند. ولی وقتی نماز را در وقتش نخواند و مراقب آن نباشد آن نماز به صورت لکه سیاه و تاریکی بر می‌گردد و می‌گوید: مرا ضایع کردی خدا تو را ضایع نماید»(محجة البیضاء، ج ۱، ص ۳۴۰).
امام صادق (ع) : «کَانَ علی(ع)إِذَا هَالَهُ شَیْ‏ءٌ فَزِعَ إِلَی الصَّلَاۀِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَۀَ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاۀِ؛ هرگاه امیرالمؤمنین (ع) از بروز حادثه ناگواری در هراس می‌شد؛ به نماز و راز و نیاز با حق می‏پرداخت. سپس این آیه را تلاوت می‌فرمود: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاۀ» (وسایل الشیعه، ج۸، ص۱۳۸).
نقل شده است که روزی علی (ع) رو به مردم کردند و فرمودند: به نظر شما امیدبخش‌ترین آیه قرآن کدام آیه است؟ بعضی گفتند: آیه «إنَّ اللّه لا یَغْفِرُ أنْ یُشرَکَ به و یَغْفِرُ ما دونَ ذلکَ لِمَنْ یشاء»؛ «خداوند هرگز شرک را نمی‌بخشد و پایین‌تر از آن را برای هر کس که بخواهد می‌بخشد.» امام علی (ع) فرمودند «خوب است، ولی آنچه من می‌خواهم این نیست.» بعضی گفتند: آیه «وَ مَنْ یعمَلْ سوءً أَوْ یَظلِم نَفسَهُ ثُمَّ یَسْتَغفِر اللّهَ یَجِدِ اللّه غفورا رحیما»؛ «هر کس عمل زشتی انجام دهد یا بر خویشتن ستم کند و سپس از خدا آمرزش بخواهد، خدا را غفور و رحیم خواهد یافت.» امام فرمودند: «خوب است ولی آنچه می‌خواهم این نیست.» بعضی دیگر گفتند: آیه «قُل یا عِبادیَ الّذینَ أسْرَفُوا علی أنْفُسِهِمْ لا تقنطوا مِنْ رحمۀِ اللّه»؛ «ای بندگان من که بر خویشتن اسراف کرده‌اید!از رحمت خدا مأیوس نشوید.» امام فرمود: خوب است امّا آنچه من می‌خواهم این نیست. بعضی دیگر گفتند: آیه «وَ الّذین إذا فَعَلوا فاحشۀً أو ظَلَموا أنفُسَهم ذَکَروا اللّه فاسْتَغفَروا لِذنوبهم وَ مَن یَغفرُ الذّنوبَ إلاّ اللّهُ»؛ «پرهیزکاران کسانی هستند که هنگامی‌که کار زشتی انجام می‌دهند یا به خود ستم می‌کنند به یاد خدا می‌افتند و از گناهان خویش آمرزش می‌طلبند و چه کسی است جز خدا که گناهان را بیامرزد.» باز امام فرمود: خوب است ولی آنچه می‌خواهم این نیست. در این هنگام مردم از هر طرف به سوی امام متوجّه شدند و همهمه کردند. امام فرمود: ای مسلمانان چه خبر است؟ عرض کردند: به خدا سوگند ما آیه دیگری در این زمینه سراغ نداریم، امام فرمودند: از حبیب خود رسول‌خدا شنیدم که فرمودند: امیدبخش‌ترین آیه قرآن این است: «وَ اَقمِ الصّلوۀَ طَرَفَیِ النّهار وَ زُلَفا مِنَ اللّیلِ إنَّ الحَسناتِ یُذْهِبنَ السّیئاتِ ذلک ذِکری للذّاکرین»؛ «نماز را در دو طرف روز به پا دارید و نیز در ساعت اوایل شب که البته خوبی‌ها، بدی‌ها را از بین می‌برد؛ که این یادآوری است برای اهل ذکر.» چه امیدی از این بیشتر که انسان بداند هرگاه پای او بلغزد و یا هوا و هوس بر او چیره شود و بدون این که عمد و اصراری داشته باشد، پایش به گناه کشیده شود، هنگامی‌که وقت نماز فرا رسید، وضو بگیرد و در پیشگاه حضرت الوهیّت به راز و نیاز برخیزد و احساس شرمساری که از لوازم بنیادی توجّه به خداست، نسبت به اعمال گذشته به او دست دهد، گناه او بخشوده می‌شود و تاریکی از قلب او رخت بر می‌بندد. آری! گناه و انحراف، دل را تیره و بصیرت باطن را ضعیف می‌سازد و پرده‌های غفلت و بی‌خبری بر جان سایه می‌افکنند و نماز که یاد خدا و احیای فطرت الهی است، نور و روشنی می‌آورد و با امواج معنوی تطهیرکننده خود آثار گذشته را می‌زداید و محو می‌کند (شناخت نامه قرآن برپایه قرآن و حدیث، ج 3، محمد محمدی ری شهری).
در زمانی که جناب سید هاشم به ایران سفر کرده بود، شهید مطهری با ایشان ملاقات خصوصی داشت. ساعتی باهم بحث می‌کنند. موقع برگشت، شهید بزرگوار با شادابی می‌گوید: این سید حیات‌بخش است. در دیدار بعدی، استاد مطهری از ایشان درخواست دستورالعمل می‌نماید. سید عارف نیز دستوراتی به ایشان می‌دهد. این دیدارهای پرخاطره می‌گذرد تا اینکه شهید مطهری سفری به عتبات عالیات می‌کند. در آنجا چند بار به خدمت حاج سید هاشم می‌رسد. استاد مطهری می‌گوید: «یک بار که به دیدن ایشان رفتم از من سؤال کردند: نماز را چگونه می‌خوانی؟ گفتم با توجه کامل به معانی و کلمات آن، نماز را می‌خوانم. ایشان فرمودند: پس کی نماز میخوانی؟ در نماز توجه‌ات فقط به خدا باشد و به معانی توجه مکن. حضرت سید هاشم به شهید مطهری علاقه‌مند بود و وقتی خبر شهادت ایشان را شنید، متأسف گردید».