کد درس: 3050401
هدف کلی: آشنایی با اصول مشترک ادیان
عنوان جزئی:آداب معاشرت و روابط اجتماعی با پیروان دیگر ادیان​​​​​​​​​​​​​​
​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​مدت زمان: 60 دقیقه
​​​​​​​
ثبت گزارش

وجه بیان:
از منظر اسلام، ادیان توحیدی از یک منبع سرچشمه گرفته و خداوند نیز همگام با مقتضیات جامعه بشری ادیان کامل­تری را از طریق رسولان برای بشر فرستاده است که دین اسلام آخرین و کامل­ترین دین است. اما این حقانیت سبب نمی‌شود روابط مسلمین با پیروان دیگر ادیان الهی که اصطلاحاً به آن‌ها اهل کتاب گفته می‌شود دچار افراط‌وتفریط گردد. ما در این طرح درس تلاش داریم تا رابطه اسلام با دیگران ادیان الهی را مورد برسی قرار دهیم و وظایف خود در مواجهه با پیروان دیگر ادیان را تشریح نماییم.

هدف شناختی:
با حدود و ثغور و احکام ارتباطات مسلمین با پیروان دیگر ادیان آشنا می‌شود.
با مفهوم و مصادیق اهل کتاب و تفاوت آن‌ها با آیین غیرالهی (مانند شینتو، برهما، بودا و...) آشنا می‌شود.

هدف عاطفی:
نسبت به اهل کتاب دلبستگی ندارد.
منافع مسلمین و کشورهای اسلامی را به منافع اهل کتاب و کشورهای غربی ترجیح می‌دهد.
با پیروان دیگر ادیان الهی احساس مهربانی و عطوفت می‌کند.

هدف رفتاری:
با اهل کتاب خوش‌رفتاری و تعامل می‌کند.
سعی می‌کند تا در مواجهه به اهل کتاب فاصله فکری و رفتاری خود را رعایت کند.

جملات کلیدی:
قرآن کریم: «قَدْ کانَتْ لَکمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِی إِبْرَاهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْکمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ کفَرْنَا بِکمْ وَبَدَا بَینَنَا وَبَینَکمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّیٰ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِیمَ لِأَبِیهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَک وَمَا أَمْلِک لَک مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیءٍ ۖ رَبَّنَا عَلَیک تَوَکلْنَا وَإِلَیک أَنَبْنَا وَإِلَیک الْمَصِیرُ؛ خدا شما را از نیکی و عدالت‌ورزی به کسانی که در امر دین با شما پیکار نکرده و از خانه و دیارتان بیرون نرانده‌اند نهی نمی‌کند. یقیناً خدا عدالت‌پیشگان را دوست دارد.» (ممتحنه – ۴)  
قرآن کریم: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیهُودَ وَالنَّصَارَی أَوْلِیاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ ۚ وَمَنْ یتَوَلَّهُمْ مِنْکمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ؛ ای اهل ایمان! یهود و نصاری را سرپرستان و دوستان خود مگیرید، آنان سرپرستان و دوستان یکدیگرند [و تنها به روابط میان خود وفا دارند] و هر کس از شما، یهود و نصاری را سرپرست و دوست خود گیرد از زمره آنان است؛ بی‌تردید خدا گروه ستمکار را هدایت نمی‌کند». (مائده - ۵۱)
قرآن کریم: «قُلْ یا أَهْلَ الْکتَابِ تَعَالَوْا إِلَیٰ کلِمَةٍ سَوَاءٍ بَینَنَا وَبَینَکمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِک بِهِ شَیئًا وَلَا یتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ بگو: ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروی کنیم که به جز خدای یکتا را نپرستیم، و چیزی را با او شریک قرار ندهیم، و برخی، برخی را به‌جای خدا به ربوبیّت تعظیم نکنیم. پس اگر از حق روی گردانند بگویید: شما گواه باشید که ما تسلیم فرمان خداوندیم». (آل‌عمران – ۶۴)
امام صادق (ع): «برای مسلمان شایسته نیست یهودی و نصرانی (مسیحی) و مجوسی را به چیزی متهم کند که بدان علم ندارد.» (دعائم السلام، ج ۲، ص ۴۶۰)

کلیدواژه:
ادیان الهی - اسلام و پیروان دیگر ادیان - ادیان الهی از منظر قرآن

سؤالاتی که ارائه این عنوان به آن‌ها پاسخ می‌دهد:
در زمینه ارتباط با پیروان دیگر ادیان چه احکام و حدود و ثغوری وجود دارد؟
مفهوم اهل کتاب به چه معناست و چه مصادیقی را در برمی‌گیرد و تفاوت این ادیان با آیینی مانند شینتو، بودا، برهما و... در چیست؟

اهـــداف درس

ورود به بحث:
مطالعه صفحات ۴۷ الی ۵۹ کتاب انسان و ایمان از شهید مطهری
​​​​​​​
زمان و مکان پیشنهادی:
ایام ولادت حضرت عیسی (ع)

روش های درس

​​منابـع پیشنهادی

توضیحات سودمنـد


سرآغاز
قانون عام الهی درباره ارتباط با بندگان خدا، نیکی به آنان است. مسلمان باشد یا اهل کتاب یا حتی کافر. خدای سبحان در این باره چنین می‌فرمایند: «با مردم به نیکی سخن بگویید» (بقره - ۸۳) 
«نیکی کن چنان که خدا به تو نیکی کرده است.» (قصص - ۷۷)
«اگر نیکی و احسان کردید به خود کردید» (اسراء - ۷)
پیامبر و امامان نیز با مشرکان و اهل کتاب تا جایی که دشمنی نمی‌کردند، با آنان به نیکی رفتار می‌کردند. بااین‌حال درباره برخورد با اهل کتاب سه دستور متفاوت در آموزه‌های اسلامی آمده است (نیکی عدالت‌ورزانه به اهل کتاب، نهی از دلبستگی به اهل کتاب، برخورد محتاطانه با اهل کتاب) و این توصیه‌ها در تعارض با یکدیگر نیستند، بلکه باتوجه‌به قرینه‌هایی که در آیات و روایات آمده‌اند، روشن می‌شود که این تفاوت تعبیرها باتوجه‌به شرایط گوناگون زمانی و مکانی و تفاوت حال و رفتار اهل کتاب است. تفصیل این دستورها در زیر بیان شده است؛
 ۱-نیکی عدالت‌ورزانه به اهل کتاب
قرآن می‌فرماید: « َا ینْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یقَاتِلُوکمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یخْرِجُوکمْ مِنْ دِیارِکمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُقْسِطِینَ؛ خدا شما را از نیکی و عدالت‌ورزی به کسانی که در امر دین با شما پیکار نکرده و از خانه و دیارتان بیرون نرانده، نهی نمی‌کند. یقیناً خدا عدالت‌پیشگان را دوست دارد.» (ممتحنه - ۸)
این قانون عام الهی نسبت به همه بیگانگان است. آنان تا هنگامی که به مسلمان آزاری نمی‌رسانند و با نظام اسلامی نمی‌جنگند ازآن‌جهت انسان هستند از هم‌زیستی مسالمت‌آمیز برخوردارند و این همان رعایت اصل حقوق بشر و انسان‌دوستی است.
 ۲-نهی از دلبستگی به اهل کتاب
خداوند می‌فرمایند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ کفَرُوا بِمَا جَاءَکمْ مِنَ الْحَقِّ یخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِیاکمْ ۙ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّکمْ إِنْ کنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِی سَبِیلِی وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِی ۚ تُسِرُّونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَیتُمْ وَمَا أَعْلَنْتُمْ ۚ وَمَنْ یفْعَلْهُ مِنْکمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِیلِ؛ ای کسانی که ایمان آوردید، دشمنان من و دشمنان خودتان را دوست مگیرید، شما با آنان طرح دوستی می‌افکنید درصورتی‌که آنان قرآن و آیین را که برای شما آمده و سراسر حق است انکار کردند...» (ممتحنه - ۱)
و در جای دیگر می‌فرمایند: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیهُودَ وَالنَّصَارَیٰ أَوْلِیاءَ ۘ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ ۚ وَمَنْ یتَوَلَّهُمْ مِنْکمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ؛ ای اهل ایمان! یهود و نصاری را سرپرستان و دوستان خود مگیرید، آنان سرپرستان و دوستان یکدیگرند [و تنها به روابط میان خود وفا دارند] و هر کس از شما، یهود و نصاری را سرپرست و دوست خود گیرد از زمره آنان است؛ بی‌تردید خدا گروه ستمکار را هدایت نمی‌کند.» (مائده - ۵۱)
این سؤال پیش می‌آید دلیل این امر خداوند چیست؟ باید در اینجا به چند نکته اشاره کرد؛
بازداشتن از انحراف: «وَلَنْ تَرْضَیٰ عَنْک الْیهُودُ وَلَا النَّصَارَیٰ حَتَّیٰ تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ ۗ قُلْ إِنَّ هُدَی اللَّهِ هُوَ الْهُدَیٰ ۗ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِی جَاءَک مِنَ الْعِلْمِ ۙ مَا لَک مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِی وَلَا نَصِیرٍ؛ هرگز یهودیان و مسیحیان از تو خشنود نمی‌شوند مگر اینکه از آیین آنان پیروی کنی. با آنان بگو، فقط هدایت خدا هدایت است و اگر پس از آنکه آگاهی برای تو حاصل شده است، از کیش آنان که برخاسته از هواهای نفسانی ایشان است پیروی کنی، در برابر خدا هیچ سرپرست و یاوری نخواهی داشت» (بقره - ۱۲۰).
مصونیت از کینه آنان نسبت به مؤمنان: «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَکوا ۖ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَیٰ ۚ ذَٰلِک بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا یسْتَکبِرُونَ؛ بی‌گمان سرسخت‌ترین مردم را در دشمنی با کسانی که ایمان آورده‌اند یهودیان و مشرکان خواهی یافت» (مائده - ۸۲).
نجات از بی‌اعتنایی آنان به کتاب الهی: «وَلَمَّا جَاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِیقٌ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکتَابَ کتَابَ اللَّهِ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ کأَنَّهُمْ لَا یعْلَمُونَ؛ گروهی از کسانی که کتاب آسمانی به آن‌ها داده شده است، کتاب خدا را پشت سرشان افکندند، گویی از آن بی‌خبرند» (بقره - ۱۰۱).
سلامت از اعتقاد انحرافی آنان: «وَقَالَتِ الْیهُودُ یدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ ۚ غُلَّتْ أَیدِیهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا ۘ بَلْ یدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ ینْفِقُ کیفَ یشَاءُ ۚ وَلَیزِیدَنَّ کثِیرًا مِنْهُمْ مَا أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک طُغْیانًا وَکفْرًا ۚ وَأَلْقَینَا بَینَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ إِلَیٰ یوْمِ الْقِیامَةِ ۚ کلَّمَا أَوْقَدُوا نَارًا لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ ۚ وَیسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَادًا ۚ وَاللَّهُ لَا یحِبُّ الْمُفْسِدِینَ؛ یهود گفتند: دست (قدرت) خدا بسته است! به‌واسطه این گفتار (دروغ) دست آن‌ها بسته شده و به لعن خدا گرفتار گردیدند، بلکه دودست (قدرت) خدا گشاده است و هر گونه بخواهد (بر خلق) انفاق می‌کند و همانا قرآنی که به تو نازل گشت بر کفر و طغیان بسیاری از اهل کتاب بیفزاید و ما (به کیفر آن) تا قیامت آتش کینه و دشمنی را در میان آن‌ها برافروختیم، هر گاه برای جنگ (با مسلمانان) آتشی برافروختند خدا آن آتش را خاموش ساخت، و آن‌ها در روی زمین به فسادکاری می‌کوشند، و هرگز خدا مردم ستمکار مفسد را دوست نمی‌دارد.» (مائده - ۶۴).
حراست از برتری‌طلبی آنان: «وَقَالَتِ الْیهُودُ وَالنَّصَارَیٰ نَحْنُ أَبْنَاءُ اللَّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ ۚ قُلْ فَلِمَ یعَذِّبُکمْ بِذُنُوبِکمْ ۖ بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ ۚ یغْفِرُ لِمَنْ یشَاءُ وَیعَذِّبُ مَنْ یشَاءُ ۚ وَلِلَّهِ مُلْک السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَینَهُمَا ۖ وَإِلَیهِ الْمَصِیرُ؛ یهود و مسیحیان گفتند: ما پسران خدا و دوستان اوییم. بگو پس چرا شما را به سبب گناهانتان عذاب می‌کند؟» (مائده - ۱۸).
رهایی از نیرنگ‌بازی آنان: «وَقَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْکتَابِ آمِنُوا بِالَّذِی أُنْزِلَ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهَارِ وَاکفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ یرْجِعُونَ؛ و گروهی از اهل کتاب گفتند: به دین و کتابی که برای مسلمانان نازل شده اول روز ایمان آرید و آخر روز کافر شوید، شاید (به این حیله) آن‌ها نیز (از اسلام) برگردند» (آل­عمران – ۷۲).
 ۳-برخورد محتاطانه با اهل کتاب
1. نهی از آغاز سلام به اهل کتاب: امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرماید در دیدار با اهل کتاب آغاز به سلام نکنید و هرگاه آنان به شما سلام کردند در پاسخ بگویید «و علیکم» (کافی، ج ۲، ص ۶۴۹).
2.نهی از شبیه شدن به اهل کتاب: رسول خدا (ص) فرمود شارب خود را کوتاه کنید و ریش را کوتاه نکنید و خود را شبیه یهود نسازید (الفقیه، ج ۱، ص ۱۳۰).
3.پرهیز از مشارکت در مراسم اهل ذمه: به علت پیشگیری از تأثیر فرهنگ و اعتقادات آنان بر مسلمانان روایت شده است که در تشییع مردگان اهل ذمه شرکت نکنید (الدعوت، ص ۲۲۷).