کد درس: 2020602
هدف کلی: آشنایی با نهضت عاشورا و تأثیر آن در تاریخ اسلام
 عنوان جزئی: دستاوردهای نهضت عاشورا و تأثیر آن در تاریخ اسلام 
مدت‌زمان: 60 دقیقه
ثبت گزارش

وجه بیان:
از آنجا که یکی از مسئولیت‌‌های ائمه اطهار (ع) حفظ و حراست از قرآن و سنت رسول اکرم می‌باشد، باید قیام سیدالشهدا (ع)  را عنوان یکی از بهترین مصادیق آن مورد توجه قرارداد. این قیام بزرگ‌ترین صحنه رویارویی حق با تمام جلوهای زیبای خود و باطل با تمام زشتی‌‌هایش می‌باشد.
در این عنوان فراگیران با نهضت عاشورا از سه منظر آشنا می‌شوند:
1) داستان قیام و چرایی شکل‌گیری آن
 2) دستاوردهای نهضت عاشورا و تأثیر آن در تاریخ اسلام
 3) لزوم و راه‌های زنده نگه‌داشتن عاشورا که در آن به فلسفه عزاداری، چرایی محبت ایشان و مصادیقی مانند حماسه اربعین
در این طرح درس به عنوان دوم یعنی دستاوردهای نهضت عاشورا و تأثیر آن در تاریخ اسلام می‌‌پردازیم.

هدف شناختی:
با قیام توابین، مختار و داستان سرنگونی بنی‌‌امیه به عنوان ثمره قیام سیدالشهدا (ع)  آشنا می‌شود.
با تأثیر نهضت عاشورا در جوامع مسلمان و غیرمسلمان در مبارزه با استعمار آشنا می‌شود.
با ارزش‌هایی چون شهادت‌طلبی، آزادگی، ایثار، دفاع از حق و مقابله با ظلم به عنوان ثمره قیام سیدالشهدا (ع)  آشنا می‌شود.
با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به عنوان یکی از ثمرات نهضت عاشورا آشنا می‌شود

هدف عاطفی:
با درک اهداف، مجاهدت‌‌ها و ثمرات قیام حضرت سیدالشهدا (ع) ، عشق و محبت فراگیر به ایشان و یارانشان تعمیق پیدا کرده و به ایشان احساس دین می‌کند.
به انقلاب اسلامی به عنوان ثمره نهضت عاشور علاقه‌مند می‌شود.
ارزش‌هایی چون شهادت‌طلبی، آزادگی، ایثار، دفاع از مظلوم و مقابله با ظلم (طاغوت) در وجودش تقویت می‌شود.

هدف رفتاری:
درباره دستاوردهای نهضت عاشورا در طول تاریخ مطالعه می‌کند.

جملات کلیدی:
اامام سجاد (ع) : «اگر می‌خواهی بدانی چه کسی پیروز شده، وقت نماز که فرارسید، اذان و اقامه بگو». (اشاره به گفت‌وگوی امام با فرد شامی) (امالی شیخ صدوق، ص 677)
امام خمینی (ره): «این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه‌داشته است». (صحیفه امام، ج‏15، ص330)
امام خمینی (ره): «اگر نبود این نهضت، نهضت حسین (ع) ، یزید و اتباع یزید اسلام را وارونه به مردم نشان می‌دادند و از اول، اینها اعتقاد به اسلام نداشتند و نسبت به اولیاء اسلام حقد و حسد داشتند. سیدالشهدا با این فداکاری که کرد علاوه بر اینکه آنها را به شکست رساند اندکی که گذشت مردم متوجه شدند که چه غائله‌ای و چه مصیبتی وارد شد و همین مصیبت موجب به‌هم‌خوردن اوضاع بنی‌امیه شد». (صحیفه امام، ج17، ص53).
مقام معظم رهبری: «در انقلاب بزرگ ملت ایران هم عاشورا و خاطره حسین بن علی (ع) و قضایای محرّم، نقشی اساسی داشت». (بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم مورخ 10/04/1371 به آدرس farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2626) 
شهید مطهری: «حسین بن علی (ع) یک روح بزرگ و مقدس است. اساساً روح که بزرگ شد، تن به‌زحمت می‌‌افتد و روح که کوچک شد، تن آسایش پیدا می‌کند». (مجموعه آثار استاد شهید مطهری،ج 17، ص 42)
شهید آوینی: «مهم‌ترین سلاح رزمندگان سربندهای منقوش به نام شهدای کربلا و از همه مهم‌تر حضرت امام حسین (ع) بود که رادمردی را در گام‌های استوار رزمندگان اسلام هجی می‌کرد».
مهاتما گاندی: «من زندگی امام حسین (ع)، آن شهید بزرگ اسلام را به‌دقت خوانده و توجه کافی به صفحات کربلا نموده‌ام و بر من روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایستی از سرمشق امام حسین پیروی کند»( درسی که حسین به انسان ها آموخت، ص447).
محمدعلی جناح: هیچ نمونه‌ای از شجاعت، بهتر از آن که امام حسین (ع) از لحاظ فداکاری نشان داد در عالم پیدا نمی‌شود. به عقیده من تمام مسلمین باید از سرمشق این شهیدی که خود را در سرزمین عراق قربان کرد پیروی نمایند (شخصیت و قیام امام حسین (ع) در سخن متفکران غیرشیعی، ص184).
​​​​​
کلیدواژه:
نهضت عاشورا ▪ امام حسین (ع)- قیام کربلا ▪ قیام توابین ▪ قیام سربداران ▪ دستاوردهای نهضت عاشورا ▪ انقلاب اسلامی و نهضت عاشورا ▪ نهضت عاشورا در کلام امام خمینی ▪ نهضت عاشورا در کلام مقام معظم رهبری

​​​​​​​سؤالاتی که ارائه این عنوان به آن‌ها پاسخ می‌دهد:
​​​​​​​​​​​​​​ثمرات قیام حضرت سیدالشهدا (ع)  چه بودند و در نهایت منجر به چه اتفاقی شدند؟
نهضت عاشورا چه تأثیری در جوامع مسلمان و غیرمسلمان در مبارزه با استعمار داشته است؟
نهضت عاشورا چه ارزش‌های مهمی را به عنوان ثمره قیام حضرت سیدالشهدا (ع)  نهادینه کرد؟
انقلاب اسلامی و دفاع مقدس چه نسبتی با نهضت عاشورا دارند؟

اهـــداف درس

ورود به بحث:
پرسش درباره سؤالات کلیدی طرح درس
خواندن مجموعه داستان‌های نهضت‌های شیعی از انتشارات مدرسه

زمان و مکان پیشنهادی:
​​​​​​​مربیان عزیز می‌توانند زمان‌ها (اعیاد، وفیات و مناسبت‌های ملی) و مکان‌های خاصی (مانند حرم‌های ائمه و امامزادگان، گلزار شهدا و ...) را با توجه‌ به محتوای درس، غیر از فضای همیشگی جلسه در نظر بگیرند.
هیئت
ماه‌های محرم و صفر

روش های درس

​​منابـع پیشنهادی

توضیحات سودمنـد

دستاوردهای نهضت عاشورا از دیدگاه امام خمینی (ره)
1. حفاظت از اندیشه‌های اسلامی
پیغمبر (ص)فرمود: «انا من حسین» (کشف الغمة، ج2، ص۶۱) یعنی دیانت را او نگه می‌دارد و ایـن فداکاری و دیانت، اسلام را نگه داشته است.
2. عاشورا نماد غلبه حق بر باطل
امام حسین (ع) و یارانش کشته شده‌اند اما پیروزی نهـایی از آن آن‌هاست؛ چراکه مکتبشـان شکـست نخورد و یزیـد و یـارانـش در مـزبـله تـاریـخ دفـن شدند تا‌ ابد. این‌‌ همان پیروزی خـون بر شمشیر و حق بر باطل است.
سخنرانی مقام معظم رهبری مورخ 10/04/1371 در بین اقشار مختلف مردم در مورد تأثیرات نهضت عاشورا در تاریخ اسلام (به‌اختصار)
مطلب مناسبِ مهم در این موقعیت، مسائل مربوط به محرّم و آثار محرّم است که در طول تاریخ، جامعه اسلامی از برکات حادثه عاشورا بهره‌های زیادی برده است. در انقلاب بزرگ ملت ایران هم عاشورا و خاطره حسین بن علی (ع) و قضایای محرّم، نقشی اساسی داشت. موضوع عاشورا، یک موضوع تمام‌نشدنی و همیشگی است. چرا این حادثه، این‌قدر در تاریخ اسلام تأثیرات بزرگی گذاشته است؟ به نظر بنده، موضوع عاشورا، ازاین‌جهت کمال اهمیت را دارد که فداکاری و ازخودگذشتگی‌‌هایی که در این قضیه انجام گرفت، یک فداکاری استثنایی بود. انسان تدبّر که می‌کند، می‌فهمد چرا از زبان چند نفر از ائمّه ما (ع)، نقل شده است که خطاب به سیدالشهدا علیه‌الصّلاۀوالسّلام فرموده‌اند: «لایوم کیومک یا اباعبداللَّه؛ یعنی هیچ حادثه‌ای مثل حادثه تو و مثل روز تو نیست.» چون عاشورا یک واقعه استثنایی بود. لُبّ و جوهر حادثه عاشورا این است که در دنیایی که همه جای آن را ظلمت و فساد و ستم گرفته بود، حسین بن علی (ع) برای نجات اسلام قیام کرد و در این دنیای بزرگ، هیچ‌کس به او کمک نکرد! حتّی دوستان آن بزرگوار، یعنی کسانی که هر یک می‌‌توانستند جمعیتی را به این میدان و به مبارزه با یزید بکشانند، هرکدام با عذری، از میدان خارج شدند و گریختند! این، در حالی بود که هنگام حرف‌زدن، همه از دفاع از اسلام می‌گفتند؛ اما وقتی نوبت عمل رسید و دیدند که دستگاه یزید، دستگاه خشنی است؛ رحم نمی‌‌کند و تصمیم بر شدّت عمل دارد، هرکدام از گوشه‌ای فرار کردند و امام حسین (ع) را در صحنه تنها گذاشتند. حتی برای این‌که کار خودشان را توجیه کنند، خدمت حسین بن علی (ع) آمدند و به آن بزرگوار اصرار کردند که «آقا، شما هم قیام نکنید! به جنگ با یزید نروید!»
 این، یک عبرت عجیب در تاریخ است. آنجا که بزرگان می‌‌ترسند، آنجا که دشمن چهره بسیار خشنی را از خود نشان می‌دهد؛ آنجاست که جوهرها و باطن افراد شناخته می‌شود. در تمام دنیای اسلامی آن روز _که دنیای بزرگی بود و کشورهای اسلامی زیادی که امروز مستقل و جدا هستند، آن روز یک کشور بودند_ با جمعیت بسیار زیاد، کسی که این تصمیم، عزم و جرئت را داشت که در مقابل دشمن بایستد، حسین بن علی (ع) بود. بدیهی بود که وقتی مثل امام حسینی حرکت و قیام کند، عده‌ای از مردم هم دور او را خواهند گرفت و گرفتند. اگرچه آنها هم وقتی معلوم شد که کار چقدر سخت است و چقدر شدت عمل وجود دارد، یکی‌‌یکی از دور آن حضرت پراکنده شدند و از هزار و اندی آدمی که با امام حسین (ع)، از مکه به راه افتاده، یا در بین راه به حضرت پیوسته بودند، در شب عاشورا تعداد اندکی ماندند که با مجموع آنچه روز عاشورا خودشان را به حضرت رساندند، هفتاد و دو نفر شدند!
 این، مظلومیت است. این مظلومیت، به معنای کوچکی و ذلّت نیست. امام حسین (ع)، عظیم‌‌ترین مبارز و مجاهد تاریخ اسلام است؛ چون او در چنین میدانی ایستاد و نترسید و مجاهدت کرد؛ اما این انسان بزرگ، به‌قدر عظمتش، مظلومیت دارد. همان‌قدر که بزرگ است، همان‌قدر هم مظلوم است؛ و با غربت هم به شهادت رسید. فرق است بین آن سرباز فداکار و انسان پرشوری که به میدان نبرد می‌‌رود؛ مردم به نام او شعار می‌‌دهند و از او تمجید می‌کنند؛ می‌داند اطراف او را انسان‌های پرشوری مثل خود او گرفته‌اند؛ می‌داند که اگر مجروح یا شهید شود، مردم با او چگونه با شور برخورد خواهند کرد و آن انسانی که در چنان غربتی، در چنان ظلمتی، تنها، بدون یاور، بدون هیچ‌گونه امید کمکی از طرف مردم، با وسعت تبلیغات دشمن، می‌ایستد و مبارزه می‌کند و تن به قضای الهی می‌سپارد و آماده کشته‌شدن در راه خدا می‌شود. عظمت شهدای کربلا به این است! یعنی برای احساس تکلیف که همان جهاد در راه خدا و دین بود، از عظمت دشمن نترسیدند؛ از تنهایی خود احساس وحشت نکردند؛ کم بودن عدّه خود را مجوزی برای گریختن از مقابل دشمن قرار ندادند. این است که یک آدم را، یک رهبر را، یک ملت را عظمت می‌بخشد: نترسیدن از عظمت پوشالی دشمن.
سیدالشهدا (ع)، می‌‌دانست که بعد از شهادت او، دشمن تمام فضای جامعه و دنیای آن روز را از تبلیغات بر ضد او پر خواهد کرد. امام حسین (ع)، کسی نبود که زمان و دشمن را نشناسد. می‌‌دانست دشمن چه خباثت‌‌هایی خواهد کرد. درعین‌حال، این ایمان و امید را داشت که همین حرکت مظلومانه و غریبانه او، بالأخره دشمن را هم در کوتاه مدّت و هم در بلند مدّت شکست خواهد داد؛ و همین‌طور هم شد. خطاست اگر کسی خیال کند که امام حسین (ع)، شکست خورد. کشته‌شدن، شکست خوردن نیست. در جبهه جنگ آن کس که کشته می‌شود شکست نخورده است. آن کس که به هدف خود نمی‌رسد، شکست خورده است. هدف دشمنان امام حسین (ع)، این بود که اسلام و یادگارهای نبوّت را از زمین براندازند. اینها شکست خوردند. چون این‌طور نشد. هدف امام حسین (ع) این بود که در برنامه یکپارچه دشمنان اسلام که همه‌جا را به رنگ دلخواه خودشان درآورده بودند یا قصد داشتند درآورند، رخنه ایجاد شود؛ اسلام و ندای مظلومیت و حقانیت آن در همه جا سر داده شود و بالأخره دشمن اسلام، مغلوب شود؛ و این، شد. هم در کوتاه مدّت امام حسین (ع) پیروز شد و هم در بلند مدّت. در کوتاه مدّت به این ترتیب که خودِ این قیام و شهادت مظلومانه و اسارت خاندان آن بزرگوار، نظام حکومت بنی‌امیّه را متزلزل کرد. بعد از همین حادثه بود که در دنیای اسلام _در مدینه و در مکه_ پی‌‌درپی حوادثی پیش آمد و بالأخره منجر به نابودی سلسله آل ابی‌‌سفیان شد. به فاصله سه، چهار سال، سلسله آل ابی‌‌سفیان به کلی برافتاد و از بین رفت. چه کسی خیال می‌کرد این دشمنی که امام حسین(ع) را مظلومانه در کربلا به شهادت رسانده بود، آن‌طور مغلوب انعکاس فریاد آن امام شود؛ آن هم در سه یا چهار سال؟! در دراز مدّت هم امام حسین (ع) پیروز شد. شما به تاریخ اسلام نگاه کنید و ببینید چقدر دین در دنیا رشد کرد! چقدر اسلام ریشه‌دار شد! چگونه ملت‌‌های اسلامی پدیدار شدند و رشد کردند! علوم اسلامی پیشرفت کرد، فقه اسلامی پیشرفت کرد و بالأخره بعد از گذشت قرن‌ها، امروز، پرچم اسلام بر فراز بلندترین بام‌های دنیا، در اهتزاز است. آیا یزید و خانواده یزید به این‌که اسلام این‌طور، روزبه‌روز رشد کند راضی بودند؟ آنها می‌خواستند ریشه اسلام را بکَنند؛ می‌خواستند از قرآن و پیغمبر اسلام، اسمی باقی نگذارند؛ اما می‌بینیم که درست به‌عکس شد. پس آن مبارز و مجاهد فی‌سبیل‌اللَّه که آن‌طور مظلومانه در مقابل دنیا ایستاد و خونش ریخته شد و خاندانش به اسارت رفتند، از همه جهت، بر دشمن خود پیروز شد. این، برای ملت‌‌ها یک درس است. لذاست که از رهبران بزرگ دنیای معاصر _حتی آنهایی که مسلمان هم نیستند_ نقل می‌کنند که گفته‌اند: «ما راه مبارزه را، از حسین بن علی (ع) یاد گرفتیم.» انقلاب خودِ ما هم یکی از همین مثال‌‌هاست. مردم ما هم از حسین بن علی (ع) یاد گرفتند. فهمیدند که کشته‌شدن، دلیل مغلوب شدن نیست. فهمیدند که در مقابل دشمنِ علی‌الظاهر مسلط، عقب‌نشینی کردن، موجب بدبختی و روسیاهی است. دشمن هر چه باعظمت باشد، اگر جناح مؤمن و فئه مؤمنه، با توکّل به خدا در مقابل او مجاهدت کند، بالأخره شکست با دشمن و پیروزی با فئه مؤمنه است. این را ملت ما هم فهمیدند.
 آنچه من امروز می‌خواهم عرض کنم این است: شما برادران و خواهران عزیز و همه ملت بزرگ ایران باید بدانید که کربلا الگوی همیشگی ماست. کربلا مثالی است برای این‌که در مقابل عظمت دشمن، انسان نباید دچار تردید شود. این، یک الگوی امتحان‌شده است. درست است که در روزگار صدر اسلام، حسین بن علی (ع) ، با هفتاد و دو نفر به شهادت رسید؛ اما معنایش این نیست که هرکس راه حسین (ع) را می‌‌رود و همه کسانی که در راه مبارزه‌اند، باید به شهادت برسند؛ نه. ملت ایران، بحمدالله امروز راه حسین (ع) را آزمایش کرده است و با سربلندی و عظمت، در میان ملت‌های اسلام و ملت‌های جهان، حضور دارد. آنچه شما پیش از پیروزی انقلاب انجام دادید و رفتید، راه حسین (ع) ؛ یعنی نترسیدن از خصم و تن‌دادن به مبارزه با دشمن مسلط بود. در دوران جنگ نیز همین‌طور بود. ملت ما می‌‌فهمید که در مقابل او، دنیای شرق و غرب و همه استکبار ایستاده است؛ اما نترسید. البته ما شهدای گران‌قدری داریم. عزیزانی را از دست دادیم. عزیزانی از ما، سلامتی‌شان را از دست دادند و جانباز شدند. عزیزانی، چند سال را در زندان‌ها گذراندند. عده‌ای هنوز هم در زندان بعثی‌‌ها هستند؛ اما ملت با این فداکاری‌‌ها به اوج عزّت و عظمت رسیده است؛ اسلام عزیز شده است؛ پرچم اسلام برافراشته شده است. این، به برکت آن ایستادگی است.