کد درس: 2030201
هدف کلی: آشنایی با انقلاب اسلامی عوامل و مبانی
عنوان جزئی: برخی از مظاهر ستمشاهی (عدالت اجتماعی)
مدت‌زمان: 60 دقیقه
ثبت گزارش

وجه بیان:
ریشه‌های انقلاب اسلامی را می‌توان به سه عنوان: عدالت اجتماعی، احیای اندیشه‌های اسلامی و عدم وابستگی به قدرت‌های خارجی (استقلال) تقسیم‌بندی کرد. با توجه‌ به این ریشه‌ها می‌توان بی‌عدالتی اجتماعی در حکومت پهلوی را به‌عنوان یکی از عوامل انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار داد.
هدف شناختی:
با مصادیق ظلم و فساد در دوران پهلوی آشنا می‌شود.
با وضعیت اسفناک زندگی روستایی‌ها و حاشیه‌نشین‌ها در کنار زندگی اشراف دربار آشنا می‌شود.

هدف عاطفی:
نسبت به بی‌عدالتی متنفر می‌شود.
نسبت به اجرای عدالت مشتاق می‌شود.
نسبت به قشر محروم و نیازمند احساس مسئولیت می‌کند.

هدف رفتاری:
فراگیر نسبت به بی‌عدالتی واکنش نشان می‌دهد و به اجرای عدالت کمک می‌کند.
با اقشار مختلف بالأخص افراد کم‌درآمد نشست ‌و برخاست می‌کند.
جملات کلیدی

جملات کلیدی:
قرآن کریم: «یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَىٰ فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ ۚ إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ؛ (و او را گفتیم که) ای داود، ما تو را در روی زمین مقام خلافت دادیم، پس میان خلق خدا به حق حکم کن و هرگز هوای نفس را پیروی نکن که تو را از راه خدا گمراه سازد و آنان که از راه خدا گمراه شوند چون روز حساب و قیامت را فراموش کرده‌اند به عذاب سخت معذّب خواهند شد. » (ص - ۲۶)
قرآن کریم«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ۖ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ؛ همانا ما پیمبران خود را با ادلّه و معجزات فرستادیم و با ایشان کتاب و میزان عدل نازل کردیم تا مردم به راستی و عدالت گرایند، و آهن (و دیگر فلزات) را که در آن هم سختی (جنگ و کارزار) و هم منافع بسیار بر مردم است (نیز برای حفظ عدالت) آفریدیم، و تا معلوم شود که خدا و رسلش را با ایمان قلبی که یاری خواهد کرد؟ (هر چند) که خدا بسیار قوی و مقتدر (و از یاری خلق بی‌نیاز) است. » (حدید - ۲۵)
پیامبر خدا (ص): «و عزتی و جلالی لأنتقم من الظالم فی عاجله و آجله و لأنتقم ممن رأی مظلوما فقدر أن ینصره فلم ینصره؛ به عزت و جلالم سوگند که از ستمگر در دنیا و آخرت به‌طور قطع انتقام می‌گیرم و از کسی هم که ستمدیده‌ای را ببیند و بتواند یاری‌اش رساند و نرساند، بی‌گمان انتقام می‌گیرم». (کنز العمّال : 7641)
امام علی (ع) : «الظُّلْمُ تَبِعَاتٌ مُوبِقَات‏؛ ستمگری، پیامدهایی مهلک دارد». (غرر الحکم : ۸۷۵)
امام علی (ع) در نامه‌ای به عثمان بن حنیف که در مهمانی شخصی ثروتمند رفته بود، فرمودند: «خیال نمی‌کردم مهمان شدن به سفره قومی را قبول کنی که محتاجشان را به جفا می‌رانند و توانگرشان را به مهمانی می‌خوانند. به لقمه‌ای که بر آن دندان می‌گذاری دقت کن، لقمه‌ای را که حلال و حرامش بر تو روشن نیست بیرون افکن و آنچه را می‌دانی از راه‌های حلال به‌دست‌آمده بخور. پسر حنیف از خدا پروا کن و قرص‌های نان خودت تو را بس باشد تا این روش موجب خلاصی‌ات از آتش جهنم گردد». (نهج البلاغه، نامه ۴۵)
امیرالمؤمنین می‌فرماید که من این جمله را غیر مرۀ یعنی نه خیال کنی که یک‌بار بلکه مکرر از پیغمبر شنیدم که: «لن تقدس امۀ حتى یُؤخَذَ للضَّعیف حقُّه من القوِىّ غیْرَ مُتَعْتَع‏؛ امتی به مقام قداست نمی‌رسد مگر وقتی که وضع به این منوال باشد که ضعیف حقش را از قوی بگیرد بدون لکنت کلمه». ( نهج البلاغة ، نامه 53 )
شهید مطهری: «علی (ع) ازآن‌جهت خلافت را به عهده گرفت که جامعه به ظالم و مظلوم و مرفه و محروم تقسیم شده بود»(محموعه یادداشتها، ج10، ص24).
​
کلیدواژه:
خاندان پهلوی ▪ جشن‌های 2500 ساله ▪ تجملات در خاندان پهلوی ▪ بی‌عدالتی در حکومت پهلوی ▪ شکاف طبقاتی در حکومت پهلوی ▪ عدالت اجتماعی ▪ ظلم در خاندان پهلوی

سؤالاتی که ارائه این عنوان به آن‌ها پاسخ می‌دهد:
​​​​​​​​​​​​​​مصادیق ظلم و فساد چیست؟
کیفیت زندگی مردم در دوره پهلوی به چه گونه بود؟

اهـــداف درس

ورود به بحث:
پرسش درباره سؤالات کلیدی طرح درس

زمان و مکان پیشنهادی:
​​​​​​​​​​​​​​مربیان عزیز می‌توانند زمان‌ها (اعیاد، وفیات و مناسبت‌های ملی) و مکان‌های خاصی (مانند حرم‌های ائمه و امامزادگان، گلزار شهدا و ...) را با توجه‌ به محتوای درس، غیر از فضای همیشگی جلسه در نظر بگیرند.
ایام پیروزی انقلاب اسلامی

روش های درس

​​منابـع پیشنهادی

توضیحات سودمنـد

جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی که با هدف بزرگداشت ۲۰ قرن حکومت پادشاهی در ایران ترتیب یافت، بیش از سیصد میلیون دلار هزینه در برداشت. این در حالی بود که متجاوز از نیمی از جمعیت کشور در روستاها و حومه شهرهای بزرگ در فقر و فلاکت زندگی می‌کردند. این ولخرجی‌ها و اتلاف سرمایه‌های ملی در حالی انجام می‌شد که مردم ایران در فقر و تنگدستی به سر می‌بردند. در اکثر شهرها و روستاهای کشور، اثری از وسایل اولیه و مقدماتی رفاه عمومی و حداقل امتیازات زندگی ساده برای عامه مردم وجود نداشت. حتی «تایمز» و «نیوزویک» تحسین‌کنندگان همیشگی شاه، هر دو گزارش‌های انتقادی در مورد وقایع تخت جمشید منتشر کردند. در شهرستان‌های کوچک و در روستاها وضع بدتر از پایتخت بود و اغلب مردم دچار خشک‌سالی و وضع نابسامان اقتصادی بودند. میزان سوءتغذیه مردم در کل شهرها و روستاها به 44 درصد رسیده بود. امام خمینی L که هنگام برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله، در تبعید عراق بودند، طی سخنرانی‌ها و پیام‌هایی، این جشن‌ها و اسراف‌کاری‌های دولتی را مورد انتقاد قرار دادند. امام در مواضع خود، نکات زیر را یادآور شدند:
 به حکومت ایران بگویید که آقا از این جشن دست بردارید.
 بر ملت است که با جشن‌های دوهزار و پانصدساله مبارزه منفی کند.
شاهنشاهی ایران از اول که زائیده شده تا حالا روی تاریخ را سیاه کرده است.
 چرا کارشناسان اسرائیلی برای این تشریفات دعوت شده‌اند؟ (صحیفه امام، ج3، ص5)
حسین فردوست در کتاب خاطراتش در مورد ظلم و بی‌عدالتی‌های درباریان می‌نویسد: «یکی از نزدیکان به شاه(پرویز خسروانی)، راه می‌افتاد و هر جا که زمین شهری مرغوبی می‌دید به مالک آن مراجعه می‌کرد اگر طرف حاضر می‌شد زمین را به او واگذار کند فبها، وگرنه با یک جوخه ژاندارم می‌رفت و یک پرچم سلطنتی را در وسط زمین فرومی‌کرد و صاحب زمین را تهدید می‌کرد که زمین برای شاهنشاه است! طرف مسلماً تسلیم می‌شد و زمین را واگذار می‌کرد. سند به نام خودش، زن یا دو دخترش صادر می‌شد.»(ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص269).
فساد و بی‌عدالتی فقط مختص به درباریان نبود و حتی خانواده سلطنتی هم در این فسادها دست داشتند. به‌عنوان‌مثال اشرف پهلوی خواهر محمدرضا یکی از این افراد بود. بر اساس روایت‌هایی که درباریان درباره رفتار این زن نقل کرده‌اند؛ او تقریباً منشأ یا محور بیشتر فسادها در ایران بوده است. اشرف پهلوی بزرگ‌ترین قاچاقچی مواد مخدر در منطقه بود. او یکی از اعضای ارشد مافیای قاچاق مواد مخدر در دنیا بود. خبر دستگیری او در فرودگاه زوریخ در سال ۱۳۶۸ به دلیل حمل یک چمدان هروئین، تنها آبروریزی او برای کشور نبود(اشرف پهلوی به روایت اسناد ساواک، ص16). محمدرضا حتی در زمان فرار از ایران نیز به فکر خود و خانواده‌اش بود. در یکی از خاطرات روزهای خروج او از ایران آورده شده که: «رئیس‌کل تشریفات دربار دستور داد برچسب‌های شناسایی چمدان‌ها، بسته‌ها و صندوق‌های شاه که منقش به آرم دربار و سلطنتی بود به درون کاخ نیاوران آورده شود تا تشریفات لازم و آخرین شناسایی درباره آنها صورت بگیرد. برچسب‌های اختصاصی دربار آماده شده بود تا به چمدان‌ها و صندوق‌ها الصاق گردد. دستور پرکردن و بستن چمدان‌ها و صندوق‌ها در روز ۲۳ دی‌ماه ۱۳۵۷ با تأیید شاه و به دستور فرح صادر شد. فرح دستور داد ۳۸۶ عدد چمدان و صندوق بسته شود. یک تیم از افراد مورد تأیید فرح جمع‌آوری و بسته‌بندی همه گونه عتیقه، جواهرات و الماس‌های گران‌بها، ساعت‌های تمام طلا، تاج و نیم‌تاجهای تمام زمرد را بر عهده داشتند. این گنجینه از جواهرات و عتیقه‌جات در مکان‌های امن کاخ نیاوران نگهداری می‌شد. فرح بر همه بسته‌بندی‌ها نظارت کامل داشت. بسته‌بندی و جمع‌آوری دلارهای آمریکایی که از ماه‌ها قبل نقداً جمع شده بودند توسط بخش مالی دربار انجام گردید. تاج شاهنشاهی با ۳۳۸۰ قطعه الماس و ۵۰ قطعه زمرد، ۳۹۸ حبه مروارید و با وزن ۲ کیلو و ۸۰ گرم و از نظر قیمت غیر قابل تخمین و تاج ملکه با 1646 قطعه الماس و تعداد معتنابهی از جواهرات دیگر و طلا به ارزش ده‌ها میلیون دلار به‌عنوان بخش اندکی از جواهرات ربوده‌شده سلطنتی هستند.»(مقاله سرقت ۱۰۰ میلیارد دلاری خاندان پهلوی از ملت ایران از سایت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی)
​​​​​​​